Türk alfabesindeki diyakritik işaretlerin tipografik bağlamda incelenmesi ve deneysel bir başlık fontu tasarımı

Abstract

Tipografi görsel iletişimin temel ve en önemli bileşenlerinden biridir. Matbaacıların, tipografların ve yazı tipi tasarımcılarının tipografik arayışları hareketli metal harflerin icadıyla birlikte hız kazanmış ve giderek artmıştır. Bu arayışlara ve dilbilimsel gereksinimlere bağlı olarak harflerin yapıları zaman içerisinde değişmiş ve değişmeye devam etmektedir. Latin kökenli yeni Türk alfabesinin kullanılmaya başlanmasıyla birlikte Türkçe için yeni tipografik gereksinimler ortaya çıkmıştır. Türkçe’deki diyakritik işaretler bunlardan biridir. İncelenen Türkçe gazete ve hurufat kataloglarında Türkçe’deki diyakritik işaretlerin grafik tasarımcılar, dizgiciler ve tipograflar tarafından yeterince araştırılıp uygulanmadığı gözlemlenmiştir. Diyakritik işaretler harflerle tümleşik ya da harflerden ayrı bir şekilde yerleştirilen, kullanıldığı harfin telaffuzunu değiştiren ayırıcı işaretlerdir. 29 harften oluşan Latin kökenli yeni Türk alfabesinde ‘‘Ç/ç’, ‘İ/i’, ‘Ğ/ğ’, ‘Ö/ö’, ‘Ş/ş’ ve ‘Ü/ü’ olmak üzere diyakritik işarete sahip 6 harf bulunmaktadır. Şapka (circumflex) işaretine sahip olan ‘Â/â’, ‘Û/û’ ve ‘Î/î’ harfleri ise Türk alfabesinde bulunmamasına rağmen Arapça ve Farsça’dan Türkçe’ye geçmiş kelimelerde kullanılmaktadır. Bu çalışmanın amacı; Latin kökenli yeni Türk alfabesindeki diyakritik işaretlerin başlık fontlarındaki kullanımının tipografik açıdan incelenmesidir. Bu çalışma; diyakritikler kelimenin anlamını tamamen değiştirdiği için diyakritik işaretlerin ana glifin bir eklentisi değil, temel bir parçası olarak, ana glif ile bir bütün olarak tasarlanması gerektiğini savunmaktadır. Başlıklardaki satır espasının ve başlığın etrafındaki boşluğun uzun metinlere göre daha az olması nedeniyle tasarımcılar veya dizgiciler başlıklardaki diyakritik işaretlerle ilgili çeşitli zorluklarla karşılaşmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada uzun metinler ve metin fontları değil, başlıklar ve başlık fontları incelenmiş ve diyakritik işaretlerle ilgili yaklaşımlar başlık metinlerinin ihtiyaçları düşünülerek ele alınmıştır. Çalışmanın bir diğer amacı ise diyakritik işaretlerin geleneksel formlarına dikkat çekmektir.

Typography is one of the basic and most important components of visual communication. Typographic searches of typographers and font designers have accelerated and progressively increased with the invention of moving metal letters. Depending on these quests and linguistic needs, the structures of the letters have changed over time and have continued to change. Turkish people have used four alphabets to write their own language: Göktürk alphabet, Uygur alphabet, Arabic alphabet and finally Latin alphabet. With the alphabet reform of the new Turkish alphabet of Latin origin, new typographic requirements have emerged. Diacritical marks in Turkish are one of these. It has been observed that the diacritical marks in Turkish have been sufficiently investigated by graphic designers, typographers and typographers in the Turkish newspapers and hurufat catalogs examined. Diacritical marks are separator marks, that either embedded in the letters or placed separately from the letters, change pronunciation of the letter. In the Latin originated new Turkish alphabet, which consists of 29 letters, there are six letters that have diacritical treatments: 'Ç / ç', 'İ / i', 'Ğ / ğ', 'Ö / ö', 'Ş / ş' and 'Ü / ü'. Although the letters ‘Â/â’, ‘Û/û’ and ‘Î/î’ having the circumflex sign are not found in the Turkish alphabet, they are used in Turkish word from Arabic and Persian. The purpose of this study is; To study of the use of diacritic marks in the new alphabet of Latin originated in the headline fonts from a typographic perspective. This work; Diacritics argue that diacritic marks should be designed as a whole with the main glyph, as a fundamental part of the main glyph, not as an extension, as it completely changes the meaning of the words. Because the leading in the headlines and the space around the headline are less than the long texts, the designers encounter various difficulties with the diacritical marks in the headings. For this reason, in this study, not the long texts and text fonts only the headlines and display fonts were examined and the approaches related to the diacritical marks were taken into account with the needs of the headline texts. Another aim of the study is to draw attention to the traditional forms of diacritical marks.