Michel Foucault'nun panoptikon kuramı bağlamında sanat ve iktidar

Abstract

İnsanlık tarihinin başlangıcından beri, iktidar meselesi, bireylerin ve toplumun en büyük tartışma meselelerinden biri olmuştur. Bireysel bazda başkalarını etkileme, davranışlarını yönetme anlamına gelirken toplumsal olarak da devlet yönetimini elinde bulundurma ve devlet gücünü kullanma anlamına gelmektedir. İktidar devletin gücünü göstermekle birlikte toplumun ortak iyiliği için düzen ve hukuk kurmak suretiyle, kararları, topluma gerekirse zorla kabul ettiren kuvvet olarak da anılır; hatta bireylere verilecek özgürlüklerin sınırını belirleyen ve bu özgürlüğü güvence altına alan da iktidar kurumudur. XVIII.yüzyıldaki Sanayi Devriminin yarattığı yeni koşullarla birlikte iktidar, askeri ve siyasi gücü aşarak, ekonomik bir anlam kazanmıştır. Artık iktidar, ekonomik gücü elinde bulunduranındır. Ekonomik gücü sağlayan üretim ve tüketim ağının devamlılığı için yeni model iktidar, tepeden inme yerine, tabana yayılarak hayatın her alanını sarmaktadır. Bu yayılma sürecinde, Fransız düşünür Michel Foucault, tarihsel esinlerle ürettiği Panoptikon kuramıyla, iktidarın dolaşımda bulunarak, mikro düzeyde her alana etkilerini dile getirmektedir. Farklı olan, normale uymayan, disiplinci iktidar yöntemiyle toplumun dışına itilirken, her birey ve her topluluk, belli kurumlar aracılığıyla tektipleştirilir ve ekonomik düzenin sürekliliği için yönetilmeye devam eder. Mağara devrinden bu yana insanın kendini dile getirmesinin en etkili yollarından biri olan sanat da var olduğu günden bu yana belirli kurallar içinde, akademik gelişimini sağlamış ve ekonomik gücü elinde bulunduranların hakimiyetinde hareket alanı bulmaya çalışmıştır. Sanayi Devrimi, insana büyük prangalar yarattığı kadar, iletişim ve hareket kolaylığı sağladığı için, sanatın yön değiştirmesinde de etkili olmuştur. Teknolojinin gelişimiyle hem malzeme çeşitliliği artmış hem de siyasi hareketlilikten etkilenen sanatçı, bağımsız düşünme olanağına kavuşmuştur. Sanatın sahip olduğu alan artık sanatçının yaratıcılığına yetmemektedir, üstelik ekonomik zorunlulukların ve sanatı meta haline getiren piyasa koşullarının içinde… Sanatçı ancak, sanatı ticarileştiren galeri, müze, koleksiyon, müzayede gibi kurumlardan sıyrılarak özgür yaratma gücüne kavuşabilmektedir. Sanat eseri de biçim olarak değil, içeriği sayesinde değerli olmalıdır. XIX. yüzyıl itibariyle ivme kazanan toplumsal, siyasi ve ekonomik gelişim, sanat üretiminin de farklılaşmasını, yeni düşünce akımlarıyla, yeni üretim alanları oluşturmasını sağlamıştır. Devrimsel bir başlangıç yaratan Kübizmin ardından, Kavramsal Sanat, Arazi Sanatı, Arte Povera, Fluxus, İlişkisel Estetik, Opart, Performans sanatı ve dahası, sanat iktidarını kıran en önemli akımlar olarak modern sanatın gelişiminde önemli rol oynamıştır. Panoptikon kuramı bağlamında ele alınan sanat ve iktidar çözümlemesi, çalışmanın temasını oluşturmaktadır.

Since the beginning of human history, the issue of power has become one of the greatest debates among individuals and societies. On the basis of individuals, it means to influence others and manipulate their behaviours but socially means to hold the state administration and using state power. Power is also referred as the force which impose the state to comply with decisions, if necessary, by establishing order and law for the common good of the society, while simultaneously showing the power of the state. Even the ruling establishment, which defines the limits of freedom given to individuals and reassures this freedom. With the new conditions created by the industrial revolution in the 18th century, power has acquired an economic meaning, overcoming military and political power. Beyond this era, power belongs to who are affluents and have considerable wealth. For the continuity of the production and consumption network that provides economic power, the new model power covers all aspects of life by spreading out all over instead of from top to bottom. During this process of expansion, the French philosopher Michel Foucault, with the Panopticon theory he has produced with historical inspirations, says that power is in circulation, affecting every field at micro level. Every single individual and each community is converted to "uniform" through certain institutions and continues to be managed for the continuity of the economic order, while disciplinary power method is pushed the different, non-normative ones out of society. Since prehistoric times, art has been one of the most effective ways of expressing himself/herself for human being and sustained its academic development under several rules and tried to discover new paths to develop under the dominance of who possessed economic power. The industrial revolution has also influenced in changing art's direction by enabling people to mobilize via communication options as much as it created new captivities. With the development of technology, the material diversity has increased and the artist, who is influenced by political movements, has gained more independent thinking. The space that art has dominated is no longer sufficient for the artist's creativity. Yet, it is severely affected by economic difficulties and market conditions that turns it into a commodity. The artist will be able to gain freedom of creativity by getting free of museums, art galleries, auctions where the art is commercialized. The art piece must be valuable not only in shape but in content. The social, political and economic development that gained momentum as of the 19th century, enabled the art production to differentiate and ensured to create new production areas through new ways of thinking. Following Cubism which is considered as a revolutionary beginning, Conceptual Art, Land Art, Arte Povera, Fluxus, Relational Aesthetics, Opart, Body Art and beyond, played a crucial role in the development of modern art as most important movements that broke the power of art. The subject of art and power, which is considered in the context of panopticon theory, constitues the main theme of the thesis.