Gravürlere ve resim sanatına yansıyan Osmanlı başkenti İstanbul ticari yaşamı: çarşı-pazarları ve dükkânları

Abstract

Osmanlı sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yaşamında büyük önemi olan kent ticaret merkezlerinin en gelişmiş ve yoğun olanlarının, payitahtın merkezi başkent İstanbul çarşı pazarları olduğunu söylemek mümkündür. Fatih Sultan Mehmet döneminde kurulan Kapalıçarşı veya daha genel bir anlamı ile kent ticari merkezi bedesten, han ve arastalardan oluşmaktadır ve İstanbul ticaret yaşamı bu sarmal etrafında büyümüş, gelişmiştir. Tarihi sürecinin her döneminde kalabalık bir nüfusa sahip olan İstanbul’un iaşesinde şehrin uluslararası ticaretin de merkezi olmasının önemi de büyüktür. Unkapanı ticaret bölgesinin yoğun ticaret yaşamı, kervansaraylar ve genellikle yiyecek maddelerinin veya hayvanların satıldığı haftanın belirli günü kurulan pazar alanları kentin ekonomik ve sosyal yapısının diğer ticari yaşam öğeleridir. Bu çalışmada halkın hem yaşamsal ihtiyaçlarını karşıladığı, hem de sosyalleşme imkânı bulduğu, çarşı pazarlar ve ticari dükkânlar, Osmanlı iktisadi yaşamı disiplini ile ilişkisi kapsamında olmak üzere farklı bir disiplin boyutu ile mekânların görüntülendiği gravürler ve tablolar eşliğinde irdelenmeye çalışılmıştır. Osmanlı’da devletin resmi kurumlarının ürettiği şer’iyye sicilleri, vakıf defterleri gibi resmi belgeler ile seyyahların anlatımları da ticari mekânları ele alan bu çalışmaya katkı sağlayan diğer argümanlardır.

It can be said that the most developed and busiest urban commercial centers which had a great importance in Ottoman socio-economic and socio-cultural life were the market places and bazaars of the Ottoman capital, İstanbul. The Grand Bazaar built by Fatih Sultan Mehmet, in general terms the urban commercial center consists of covered bazaar, inns and shops of the same trade. Trade life of İstanbul grew and advanced around this spiral. Central status of İstanbul in international trade played a significant role in food supply of the city which had a crowded population in any period of its historical process. Busy commercial life of Unkapanı trade region, caravanserais and the market areas which are generally the locations of food or animal sales and opened on certain days of the week are the other elements of the commercial life within the economic and social structure of the city. In this study, it was aimed to discuss the market places, bazaars and shops where public met their vital needs and found socialization opportunity, within the relationship between Ottoman economic life and another discipline which involves engravings and paintings, and to establish connections between their cultural and sociological importance. The court records generated by official institutions of the Ottoman state, the formal documents such as foundation books and travelers’ statements are the other arguments that contribute to this study which addresses commercial places.