Türk resim sanatının görsel ideolojisi: 1850-1950

Abstract

Sanatın toplumları eğitici ve dönüştürücü işlevi tarih boyunca yönetici erkin toplumun ideolojik düzeyini belirlemek için sanatı araçsallaştırmalarına sebep olmuştur. Toplumsal formasyonun ana bileşenlerinden biri olan sanat her devirde, icra edildiği dönemin ideolojik düzeyini görselleştirmiştir. Nicos Hadjinicolaou ‘Sanat Tarihi ve Sınıf Mücadelesi’ adlı eserinde, toplumsal yapının ideolojik düzeyinin resim sanatında egemen ideolojiyi olumlayıcı ya da eleştirel görsel ideolojiler olarak ortaya çıktığını belirtmektedir. Bu çalışmayla, Nicos Hadjinicolaou’nun kuramı doğrultusunda, Türk resim sanatının görsel ideolojilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma çabalarının etkileri, Tanzimat’ın ilanıyla beraber siyasi ve idari alandan toplumsal yapıya doğru genişlemeye başlamıştır. Meşrutiyet’in ilanıyla beraber toplumsal yapıda görülen değişimler, yönetici erkin egemen ideolojisi olan Osmanlıcılık ve Batılılaşmanın yanında farklı ideolojik sistemlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Balkan Savaşları döneminde Osmanlıcılık ideolojisi yerini Türkçülük ideolojisine bırakmıştır. Savaş yıllarında kurulan Şişli Atölyesi ile ilk kez, resim sanatı devletin resmi propaganda aracı olarak kullanılmış ve üretilen savaş temalı resimler dönemin yönetici erkinin ideolojisini görselleştirmiştir. Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle beraber, Batılılaşma ideolojisinin yerini çağdaşlaşma, Türkçülük ideolojisinin yerini milliyetçilik ideolojisi almıştır. Cumhuriyet döneminin yönetici erki, toplumsal yapının ideolojik düzeyini belirlemeyi devletin resmi politikası haline getirmiştir. Ulus kimliğinin inşa sürecinde resim üretimi, Cumhuriyet devrimlerini görselleştirerek toplumu eğitici bir işlev yüklenmiştir. Osmanlı Devleti’nde Batılı anlamda tuval resminin başlamasından günümüze kadar, toplumsal yapıda var olan ideolojiler resim sanatında görselleştirilmiştir. Bu görselleştirmeler, resim üretiminin gerçekleştiği dönemde toplumsal yapıya egemen olan ideolojiyle uyum içerisinde olan yapıtlarda ‘olumlayıcı görsel ideoloji’, egemen ideoloji ya da toplumsal yapıda var olan diğer ideoloji biçimleriyle çatışma içerisinde olan yapıtlarda ‘eleştirel görsel ideoloji’ olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, geniş bir literatür taramasıyla, resim üretiminin gerçekleştiği toplumsal yapının ideolojik düzeyi belirlenerek Türk resim sanatında nasıl görselleştirildiği irdelenmiştir.

The educational and transformative function of art in societies has caused the ruling power to instrumentalize art in order to determine the ideological level of society throughout history. Art, as one of the main components of social formation, has visualized the ideological level of the period in which it was performed. Nicos Hadjinicolaou states in his book ‘Art History and Class Struggle’ that the ideological level of the social structure emerges as affirmative or critical visual ideologies of the dominant ideology in the art of painting. With this study, it is aimed to determine the visual ideologies of Turkish painting in line with the theory of Nicos Hadjinicolaou. The effects of the attempts for Westernization in the Ottoman Empire started to expand from the political and administrative sphere to the social structure by the declaration of the Tanzimat. The changes in the social structure with the declaration of the Constitutional Monarchy, caused the emergence of different ideological systems besides the dominant ideologies of the ruling power which were Ottomanism and Westernization. During the Balkan Wars, the ideology of Ottomanism gave way to Turkism ideology. With the Şişli Atelier established during the war years, painting was used as the official propaganda tool of the state for the first time and the warthemed paintings visualized the ideology of the ruling power of the period. With the proclamation of the Republic, the ideology of Westernization was replaced by the ideology of modernization, and the ideology of Turkism was replaced by the ideology of nationalism. The ruling power of the Republic period has made determining the ideological level of the social structure the official policy of the state. In the process of constructing the identity of the nation, the production of painting has given an educational function to society by visualizing the Republic revolutions. From the beginning of canvas painting in the Western sense in Ottoman Empire to the present day, the ideologies existing in the social structure have been visualized in painting. These visualizations emerged as "affirmative visual ideology" in works that were in harmony with the ideology that dominated the social structure during the period of painting production, and "critical visual ideology" in works that were in conflict with the dominant ideology or other forms of ideology existing in the social structure. In this study, with a wide literature review, the ideological level of the social structure in which painting takes place is determined and how this ideological level was visualized in Turkish painting art is examined.