Dış politikada değişim süreci: Türkiye'nin Kuzey Irak politikası örneği

Abstract

1960’lardan sonra Türkiye’nin Irak’a yönelik başlıca ilgi alanı Kürt etnik uyanışı olmuş, Türk karar alıcıları benzer olayların kendi sınırları içerisinde de gerçekleşme olasılığından kaygı duymuşlardır. Bu nedenle, Türkiye’nin Irak’taki Kürt hareketi ile ilgili temel yaklaşımı, Irak’ın toprak bütünlüğünün korunması yönünde olmuştur. 1960’lardan itibaren, Türkiye’nin Kuzey Irak’a karşı yukarıda sözü edilen mesafeli tutumunun değişikliğe uğradığı iki ana dönemin bulunduğunu gözlemlemek mümkündür. Bunlardan biri, Turgut Özal’ın Başbakan (1983-1989) ve sonra da Cumhurbaşkanı (1989-1993) olarak görev yaptığı dönem ile Tayyip Erdoğan liderliğindeki Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) hükümeti dönemidir (2003-). Türkiye, öncelikle 1990’ların başında, sonra da 2007/2008 yıllarından itibaren, Kuzey Irak’a karşı mesafeli tutumunu bir tarafa bırakarak, daha aktif ve Irak’lı Kürt liderlerle yakın ilişkiler geliştirme odaklı bir politika izlemeye başlamıştır. Bu projede, Türkiye’nin yaşadığı bu dış politika değişikliğinin başlıca nedenleri ve değişim sürecinin dinamikleri araştırılmıştır. Araştırma kapsamında, süreç izleme ile söylem ve içerik analizi yöntemlerinden yararlanılarak Türkiye’nin 1990’ların başında ve 2007/2008 yıllarından itibaren tecrübe ettiği Kuzey Irak’a yönelik dış politika değişim süreçlerinin, Gustavsson (1999) ve Doeser’in (2013) kuramsal çerçeveleri ışığında açıklanabileceği gösterilmiştir. Elde edilen sonuç, söz konusu dış politika değişim süreçlerinin lider–kaynaklı değişim kavramının mükemmel bir örneği olarak sınıflandırılamayacağıdır. Bunun temel nedeni, her iki dönemde de çeşitli yurt içi, bölgesel ve uluslararası unsurların, önemli çevresel etkiler olarak bu süreci etkilemiş olmasıdır. Bu proje, Türkiye’nin Kuzey Irak’a yönelik dış politikasında yaşadığı değişimleri, karar alma mekanizmaları bağlamında incelemiş ve böylelikle hem uluslararası dış politikada değişim literatürüne, hem de Türk dış politikası yapım sürecini daha iyi anlama çabalarına katkıda bulunmuştur. Günümüzde, dış politikada değişim literatürüne daha çok kavramsal ve kuramsal katkılar hakimdir. Bu proje, literatüre ampirik bir çalışma kazandırması bakımından önemlidir. Daha da önemlisi, dış politikada değişim literatüründe, liderlerin değişim süreçlerindeki rolüne şimdiye kadar yeterince önem verilmemiştir. Bu proje, Türkiye’nin Kuzey Irak’a yönelik dış politika değişim süreçlerinde liderlerin rolünü kuramsal ve sistematik bir şekilde ortaya koyarak hem ulusal, hem de uluslararası literatürdeki boşluğun doldurulmasına katkıda bulunmuştur.

Turkey’s main interest towards Iraq has been the Kurdish ethnic awakening since the 1960s. Turkish decision-makers have often been concerned about the possibility of similar developments taking place in Turkey. That is why, Turkey’s main approach towards the Iraqi Kurdish movement has been to emphasize the protection of Iraq’s territorial integrity. It is possible to observe two main periods when Turkey’s distant attitude towards northern Iraq has changed. The first one is when Turgut Özal was the Prime Minister (1983-1989) and then the President of Turkey (1989-1993), while the second period is Prime Minister and then President Tayyip Erdoğan’s tenure (2003-). In the early 1990s, and then from the 2007/2008 period onwards, Turkey left its distant attitude towards northern Iraq and began to pursue an active foreign policy, developing close relations with the Iraqi Kurds. This project explores the major reasons and dynamics of this foreign policy change. With the help of process tracing as well as discourse and content analysis methods, this research showed that it is possible to explain Turkish foreign policy change towards northern Iraq in the early 1990s and from the 2007/2008 period onwards in light of Gustavsson (1999) and Doeser’s (2013) theoretical frameworks. This research’s main conclusion is that these policy changes cannot be regarded as perfect examples of the concept of leader-driven change, since several domestic, regional, and international factors have influenced foreign policy change processes in both time periods. This project examined Turkey’s policy change towards northern Iraq within the context of foreign policy decision-making mechanisms and contributed to both the foreign policy change literature and to those efforts aimed to have a better understanding of Turkish foreign policy making processes. Today, conceptual and theoretical contributions dominate the foreign policy change literature. This project is important for providing an empirical study. More importantly, the role of individual leaders in foreign policy change processes has been a neglected issue. This project helps fill the lacunae in both the national and international scholarship by analyzing the role of political leaders in the process of Turkish foreign policy change towards northern Iraq.