Çocukluk çağı olumsuz deneyimleri ile sosyal medya bağımlılığı arasındaki ilişkide aracı roller: bir müdahale çalışması

Bu araştırma çocukluk çağı olumsuz deneyimleri ile sosyal medya bağımlılılığı arasındaki ilişkiyi incelemiş ve yaratıcı drama ile yapılan müdahale programının bu ilişki mekanizmasını değiştirip değiştirmediğini araştırmıştır. İki aşamada yürütülen bu çalışmanın ilk aşamasında olumsuz çocukluk çağı deneyimleri ile sosyal medya bağımlılığı arasındaki ilişkide kişilerarası yetkinlik ve aleksitimi değişkenlerinin aracılık rolünün incelenmesi amaçlanmıştır. İkinci aşamada ise bu aracılıklı ilişkide yaratıcı drama programının düzenleyici etkisinin incelenmesi hedeflenmiştir. İlk aşama korelasyonel desene sahip nicel bir çalışmadır. İkinci aşama ise deneysel desenlerden olan ön test-son test kontrol gruplu yarı deneysel desende yürütülmüştür. Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın Isparta’da bulunan yurtlarında kalan 1147 üniversite öğrencisi ilk aşamaya katılırken, ilk örneklemden bağımsız bir şekilde 241 öğrenci ikinci aşamaya dahil edilmiştir. İlk aşamada aracılık hipotezleri, ikinci aşamada ise düzenleyicili aracılık hipotezlerini sınamak amacıyla PROCESS V 43 Makro Model uzantısı eklenerek SPSS 27.0.1 programı ile analizler gerçekleştirilmiştir. Araştırmada Kişisel Bilgi Formu, Çocukluk Çağı Olumsuz Yaşantılar Ölçeği, Kişilerarası Yektinlik Ölçeği - Kısa Formu, Toronto Aleksitimi Ölçeği ve Sosyal Medya Bağımlığı Ölçeği - Yetişkin Formu kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda ilk aşamada çocukluk çağı olumsuz deneyimleri (ACE) ile sosyal medya bağımlığı (SMB) ve aleksitimi arasında pozitif yönlü bir ilişki tespit edilmişken, ACE ile kişilerarası yetkinlik (KAY) arasında ise negatif yönlü bir ilişki bulunmuştur. Aracılık analizlerinin sonucunda hem aleksitimi düzeyinin hem de KAY düzeyinin ayrı ayrı ACE ile SMB arasındaki ilişkiye aracılık ettiği görülmüştür. İkinci aşamada ise aleksitimi düzeyini azaltmak ve kişilerarası yetkinlik seviyesini arttırmak amacı ile hazırlanan yaratıcı drama programı iki yaratıcı drama uzmanı ve altı psikolog işbirliği ile 117 üniversite öğrencisine uygulanmıştır. Hem yaratıcı drama programının uygulandığı deney grubu hem de bekleme listesinde bulunup sosyodemografik özellikleri deney grubuna benzeyen 124 öğrenciden oluşan kontrol grubunun ön test – son test puanlarından elde edilen verilerin analizleri gerçekleştirilmiştir. İlgili analizler sonucunda, uygulanan yaratıcı drama programının özellikle KAY puanlarını arttırdığı, aleksitimi puanlarını ise düşürdüğü görülmüştür. Düzenleyicili aracılık analizlerinin sonucunda ise ACE ile SMB arasındaki ilişkide KAY’ın aracılık rol oynadığı modelde yaratıcı drama programının, ACE ile KAY arasındaki ilişkiyi değiştirerek, aracılık ilişkisinde düzenleyici rolü görülmüştür. Ancak ACE ile SMB arasındaki ilişkide aleksitiminin aracılık rol oynadığı modele yaratıcı drama programının düzenleyici rolü tespit edilmemiştir. Sonuç olarak, ACE’lerdeki artışın kişilerarası yetkinlik becerilerini azalttığı, aleksitimi düzeyini ve sosyal medya bağımlılık seviyesini artırdığı söylenmiştir. Ayrıca bu çalışmada ACE’lerin SMB puanları ile ilişkisinin kısmen KAY ve aleksitimi aracılığı ile gerçekleştiği vurgulanmıştır. Çalışmanın ikinci aşamasında ise uygulanan yaratıcı drama programının kişilerarası yetkinlik puanlarını arttırabileceği ve aleksitimi düzeyini düşürebileceği belirtilmiştir. Ayrıca yaratıcı drama programının ACE’lerin KAY üzerindeki negatif etkisini tamponladığı görülmüştür. Son olarak ACE’nin KAY aracılığı ile SMB’yi etkilediği modelde yaratıcı dramanın bu dolaylı ilişkiyi düzenlediği vurgulanmıştır. Yetişkinlerin çocukluk yaşantısını doğrudan değiştirmek mümkün olmasa da ACE’lerin yetişkinlikteki olumsuz yansımalarını azaltabilmek için umut vardır. Bu olumsuz etkilerin azaltılabilmesi için daha fazla müdahale çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır.

This study examined the relationship between negative childhood experiences and social media addiction and investigated whether the intervention program with creative drama changed this relationship mechanism. In the first stage of this study, which was conducted in two stages, it was aimed to examine the mediating role of interpersonal competence and alexithymia variables in the relationship between adverse childhood experiences and social media addiction. In the second stage, it was aimed to examine the moderating effect of the creative drama program on this mediated relationship. The first phase was a quantitative study with a correlational design. The second phase was conducted using a quasi-experimental design with a pre-test-post-test control group. While 1147 university students staying in the dormitories of the Ministry of Youth and Sports in Isparta participated in the first stage, 241 students were included in the second stage independently of the first sample. In order to test the mediation hypotheses in the first stage and the moderated mediation hypotheses in the second stage, analyses were performed with the SPSS 27.0.1 program by adding the PROCESS V 43 Macro Model extension. Personal Information Form, Adverse Childhood Experiences Scale, Interpersonal Competence Scale - Short Form, Toronto Alexithymia Scale and Social Media Addiction Scale - Adult Form were used in the research. As a result of the analyses, a positive relationship was found between adverse childhood experiences (ACE) and social media addiction (SMB) and alexithymia in the first stage, while a negative relationship was found between ACE and interpersonal competence (KAY). As a result of the mediation analyses, it was seen that both alexithymia level and KAY level mediated the relationship between ACE and SMB separately. In the second stage, a creative drama program designed to reduce alexithymia and increase interpersonal competence was applied to 117 university students in collaboration with two creative drama experts and six psychologists. Data obtained from the pre-test and post-test scores of both the experimental group to which the creative drama program was applied and the control group of 124 students on the waiting list whose sociodemographic characteristics were similar to the experimental group were analyzed. As a result of the relevant analyses, it was observed that the applied creative drama program particularly increased KAY scores and decreased alexithymia scores. As a result of the moderated mediation analyses, in the model where KAY played a mediating role in the relationship between ACE and SMB, the creative drama program was seen to have a moderating role in the mediating relationship by changing the relationship between ACE and KAY. However, the moderating role of the creative drama program was not determined in the model in which alexithymia played a mediating role in the relationship between ACE and SMB. As a result, it was stated that the increase in ACEs decreased interpersonal competence skills and increased alexithymia level and social media addiction level. In addition, it was emphasized in this study that the relationship between ACEs and SMB scores partially occurred through KAY and alexithymia. In the second stage of the study, it was stated that the applied creative drama program could increase interpersonal competence scores and decrease alexithymia levels. In addition, it was observed that the creative drama program buffered the negative effect of ACEs on SMB. Finally, in the model where ACEs affect SMB through KAY, it was emphasized that creative drama regulates this indirect relationship. Although it is not possible to directly change the childhood experiences of adults, there is hope to reduce the negative reflections of ACEs in adulthood. More intervention studies are needed to reduce these negative effects.